Сэлэнгэ аймгийн гадаргын болон хаягдал ус, агаарын чанарын 2021 оны 06 дугаар сарын тойм

1.Гадаргын усны чанар

Сэлэнгэ аймгийн Байгаль орчны шинжилгээний лаборатори нь гадаргын усны хяналт-шинжилгээний хөтөлбөрийн дагуу 2021 оны 06 дугаар сард Сэлэнгэ мөрөн, Орхон, Ерөө,  Бугант, Хараа, Бургалтай,  Хүдэр, Буур,  Хиагт  голуудын хяналт-шинжилгээний цэгээс нийт 16 усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын 20 гаруй үзүүлэлтийг тодорхойллоо.

Сэлэнгэ мөрөн, Сэлэнгэ голын Сэлэнгэ-12 дугаар зөрлөг цэгээс 2 удаа, Зүүнбүрэн хяналт-шинжилгээний цэгээс 1 удаа усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 138.0-189.8 мг/л-т хэлбэлзэж, MNS4586:98 усны чанарын стандарт дахь хүлцэх агууламжаас (цаашид ХА гэх) Сэлэнгэ голын Сэлэнгэ-12 дугаар зөрлөгөөс 10-нд авсан сорьцонд перманганатын исэлдэх чанар /ПИЧ/  10.7 мг/л буюу ХА-аас 1.07 дахин,  Сэлэнгэ голын Сэлэнгэ-12 дугаар зөрлөгөөс 20-нд авсан дээжинд 21.3 мг/л буюу ХА-аас 2.13 дахин  давсан байна.

Орхон гол, Орхон голын Шаамар, Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний 2 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 123.0-124.0 мг/л-т хэлбэлзэж, хүчилтөрөгчийн горим хэвийн,  ХА-аас Орхон- Сүхбаатар хяналт шинжилгээний цэгээс авсан сорьцонд перманганатын исэлдэх чанар /ПИЧ/  12.1 мг/л буюу ХА-аас 1.21 дахин, Орхон- Шаамар хяналт шинжилгээний цэгээс авсан сорьцонд перманганатын исэлдэх чанар /ПИЧ/  14.2 мг/л буюу ХА-аас 1.42 дахин давсан байна.

Ерөө гол, Ерөө голын Бугант, Ерөө, Дулаанхаан хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 49.3-52.7 мг/л,  ХА-аас Ерөө-Бугант хяналт-шинжилгээний  цэгээс авсан усны сорьцонд  аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 0.58 мгN/л буюу ХА-аас 1.16 дахин, перманганатын исэлдэх чанар /ПИЧ/  17.0 мг/л буюу ХА-аас 1.70 дахин давсан байна.

Хараа гол, Хараа голын Мандал сумын гүүрний дээд ба доод, Баянгол хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 110.6-136.5 мг/л-т хэлбэлзэж,  ХА-аас  Хараа-Баруунхараа хяналт шинжилгээний цэгээс авсан сорьцонд аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 0.70 мгN/л буюу ХА-аас 1.4 дахин, перманганатын исэлдэх чанар /ПИЧ/  23.7 мг/л буюу ХА-аас 2.37 дахин давсан байна.

Бургалтай гол, Бургалтай голын Бургалтай хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 145.3 мг/л,  ХА-аас Бургалтай-Бургалтай хяналт шинжилгээний цэгээс авсан сорьцонд аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 1.27 мгN/л буюу ХА-аас 2.54 дахин, перманганатын исэлдэх чанар /ПИЧ/  47.4 мг/л буюу ХА-аас 4.74 дахин давсан бөгөөд голын гольдролын дагуу бага бохирдолтой байна.

Хүдэр гол, Хүдэр голын Хүдэр хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 76.2 мг/л, ХА-аас перманганатын исэлдэх чанар /ПИЧ/  12.1 мг/л буюу ХА-аас 1.21 дахин давсан байна.

Бугант гол, Бугант голын Бугант хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 78.8 мг/л, ХА-аас перманганатын исэлдэх чанар /ПИЧ/  22.2 мг/л буюу ХА-аас 2.22 дахин, аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 0.65  мгN/л буюу ХА-аас 1.3 дахин давсан байна.

             Буур гол, Буур голын Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт их, 158.2 мг/л,  голын усны  хүчилтөрөгчийн хангамж сайн, 10.9 мгО/л байсан боловч перманганатын исэлдэх чанар /ПИЧ/-ын агууламж 20.7 мгО/л буюу 2.07 дахин,   усан дахь аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 2.38  мгN/л буюу ХА-аас 4.76 дахин, нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.058  мгN/л буюу ХА-аас 2.9 дахин давсан голын гольдролын дагуу бага бохирдолтой  байна.

Хиагт гол, Хиагт голын Алтанбулаг хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт их, 627.4 мг/л, у ХА-аас усан дахь аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 9.05 мгN/л буюу ХА-аас 18.1 дахин, нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.989 мгN/л буюу ХА-аас 49.45 дахин, эрдэс фосфор /Р_эрд/-ын агууламж 0.932 мгР/л буюу ХА-аас 9.32 дахин давж маш их бохирдолтой байлаа.

Ус бохирдуулах бодисын агууламж

Хүснэгт 1

Тайлбар: БХХ₅-биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч, ПИЧ-Перманганатын исэлдэх чанар

2.Хаягдал бохир усны хяналт-шинжилгээ

2021 оны 06 дугаар сарын 10-нд, Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар сумын “Урсгал-Ус” ХХК-ны хаягдал ус цэвэрлэх байгууламж /цаашид ЦБ гэх/-ийн орох, гарах цэгээс авсан хаягдал бохир усны 2 сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнгээс үзэхэд ЦБ-аас гарч байгаа ус 89.7 %-ийн цэвэршүүлэлттэй байжээ.

2021 оны 06 дугаар сарын ЦБ-ын орж байгаа болон цэвэршүүлээд гарч байгаа хаягдал бохир усны сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнг MNS 4943:2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлэх хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (цаашид ЗДХ гэх)-тэй харьцуулан 2 дугаар хүснэгтэд үзүүллээ.

2 дугаар хүснэгт

Тайлбар: Ж/Б-жинлэгдэх бодис, эрдэс фосфор /Р_эрд/ MNS 4943:2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлэх хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээнээс давсан үзүүлэлтүүдийг тодруулав.

Дүгнэлт: Сэлэнгэ мөрөн, Орхон, Хараа, Ерөө, Бугант, Хүдэр  голын ус  цэвэр байна. Харин Бургалтай, Буурь гол бага бохирдолтой, Хиагт гол маш бохир байлаа.

Агаарын шинжилгээ: Сүхбаатар сумын агаарын чанарын 1-р харуулын 06-р сарын ажиглалтын дүнгээс үзэхэд агаар дахь хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.002 мг/м³, хамгийн их нь 0.004 мг/м³, азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.014 мг/м³, хамгийн их нь 0.021 мг/м³, нийт тоос дундаж 0.032 мг/м³, хамгийн их нь 0.167 мг/м³, агаар болон хөрсөн дээрхи цацрагийн түвшин фон түвшнээс даваагүй байна.

Агаарын чанарын 2-р харуул болох Мандал сумын агаар дахь түгээмэл бохирдуулагч хий болох азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.011 мг/м³, хамгийн их агууламж 0.036 мг/м³, хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.002 мг/м³, хамгийн их агууламж 0.003 мг/м³ байна.

Мэдээ бичсэн: БОШЛ-ын инженер  М.Өнөржаргал